ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ
Πρωτοχρονιά
Η
Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σ’ όλο τον κόσμο με μεγαλοπρέπεια,
λαμπρότητα και με διάφορες εκδηλώσεις. Κατά την ημέρα αυτή
γίνεται ανταλλαγή επισκέψεων και δώρων και επικρατούν διάφορα
έθιμα, όπως της βασιλόπιτας κ.ά., τα οποία μας κληροδότησαν οι
Βυζαντινοί πρόγονοί μας, γιατί, σύμφωνα με τις πληροφορίες των
αρχαίων συγγραφέων, ούτε οι Έλληνες ούτε οι Ρωμαίοι γιόρταζαν
την πρώτη μέρα του χρόνου. Οι δύο αυτοί λαοί που εκπροσωπούν τον
αρχαίο κόσμο, συνήθιζαν να γιορτάζουν την πρώτη ημέρα κάθε
μηνός. Οι περισσότερες μάλιστα ελληνικές πόλεις δε συμφωνούσαν ούτε ως προς την αρχή του χρόνου. Το ίδιο συνέβαινε και ανάμεσα στους ανατολικούς λαούς.
Η
1η Ιανουαρίου σαν αρχή του χρόνου επικράτησε να
γιορτάζεται στη Ρώμη από το 48 π.Χ., την εποχή δηλαδή του
Καίσαρα, και πήρε πολλά στοιχεία από τη ρωμαϊκή γιορτή
Σατουρνάλια. Από τότε την 1η Ιανουαρίου δέχτηκαν σαν
Πρωτοχρονιά όλοι οι λατινογενείς λαοί, καθώς και όλοι οι
ρωμαιοκρατούμενοι λαοί.
Η
Ορθόδοξη όμως Εκκλησία, της εποχής κυρίως του Μεγάλου
Κωνσταντίνου, επειδή ήθελε να χωρίσει τους Χριστιανούς από τους
ειδωλολάτρες, απαγόρευε στους χριστιανούς να γιορτάζουν την
Πρωτοχρονιά όπως εκείνοι. Τα αποτελέσματα όμως της απαγόρευσης
αυτής ήταν πολύ μικρά. Απαλείφτηκαν μόνο τα στοιχεία εκείνα που
έρχονταν σε τέλεια αντίθεση προς τη χριστιανική ηθική.
Η
Πρωτοχρονιά λοιπόν, όπως αυτή διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση
της Εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου
Βασιλείου, διαιωνίστηκε μέχρι σήμερα σαν λαϊκή γιορτή. Τα
σημαντικότερα έθιμα αυτής είναι τα ακόλουθα:
·
Η
διανομή στα παιδιά δώρων, τα οποία οι νοικοκυρές παρασκευάζουν
στα σπίτια. Αυτά κυρίως είναι γλυκίσματα, όπως κουραμπιέδες,
μελομακάρονα κ.ά.
·
Συντροφιές μικρών παιδιών από την παραμονή ψάλλουν τα κάλαντα
στα σπίτια και στα μαγαζιά και μαζεύουν φιλοδωρήματα.
·
Τα
μεσάνυχτα της παραμονής, λίγα δευτερόλεπτα πριν από τις 12,
σβήνουν τα φώτα και οι οικογένειες γύρω από το πρωτοχρονιάτικο
τραπέζι ψάλλουν ύμνους, ανταλλάσσουν φιλιά και κόβουν την
πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Εκείνος μάλιστα που βρίσκει στο
κομμάτι του το νόμισμα, που είναι κρυμμένο μέσα σ’ αυτήν,
θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.
·
Πολλοί καλούν έναν που να έχει «καλό ποδαρικό» το πρωί της
Πρωτοχρονιάς.
·
Επίσης δε δίνουν τίποτα έξω από το σπίτι, δε ρίχνουν νερό έξω
από αυτό και δεν αναφέρουν ονόματα επιβλαβών ζώων, εντόμων κ.λπ.
(Από την εγκυκλοπαίδεια 2002)
Ο Αι Βασίλης
Την ημέρα του αγίου
Βασιλείου (πρωτοχρονιά) έχουμε την προσμονή ενός
ταπεινού και καλού Έλληνα αγίου με τα μαύρα γένια και το
σκούρο φτωχό ράσο, που έρχεται από την Καισάρεια της Καππαδοκίας
(Μικρά Ασία) να ευλογήσει τα σπιτικά μας και να πάρει
το δικό του κομμάτι από τη βασιλόπιτα (βγάζομε ένα του
Χριστού, ένα της Παναγίας, ένα του αγίου Βασιλείου,
ένα του φτωχού, ένα του σπιτιού, και μετά τα δικά
μας –αν πέσει το φλουρί του Χριστού, της Παναγίας ή του αγίου
Βασιλείου, το δίνουμε στην εκκλησία).
Αυτός είναι ο άγιος Βασίλειος,
ο φιλάνθρωπος επίσκοπος του 4ου αιώνα μ.Χ., ο
άνθρωπος των γραμμάτων ο ταπεινός και θαυματουργός (ένας από
τους Τρεις Ιεράρχες), και όχι ο πονηρούλης
Santa Claus
που εισήχθη από την Αμερική για να διαφημίσει αναψυκτικά και την
πραμάτεια των εμπόρων. Καλός είναι κι αυτός (με την άσπρη
γενειάδα και το βαθύ γέλιο και την ταλαιπωρία του –λόγω
κοιλίτσας– να χωρέσει από τις καμινάδες) αλλά ο δικός μας, ο
ρωμιός άγιος, είναι πιο άγιος, πιο βαθύς (σε
νόημα), λιγότερο διαφημιστικός αλλά όχι λιγότερο αξιαγάπητος.
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο
Santa Claus,
ο ευρωπαϊκός «Πατέρας των Χριστουγέννων», αντιστοιχεί στον άγιο
Νικόλαο και για όλες τις χώρες (εκτός από την Ελλάδα)
επισκέπτεται τα σπίτια τα Χριστούγεννα. Εμείς τον δεχόμαστε την
πρωτοχρονιά, γιατί είναι η μέρα της εορτής του αγίου Βασιλείου,
που είναι ο δικός μας «Πατέρας των Χριστουγέννων». Η μορφή του
Santa Claus
που ξέρουμε πλέον όλοι διαμορφώθηκε από τον αμερικανό
σκιτσογράφο Τόμας Ναστ το 1862, με βάση παλαιότερες ευρωπαϊκές
παραδόσεις, ενώ το κόκκινο χρώμα της στολής του το πήρε εξαιτίας
του κόκκινου χρώματος γνωστού αμερικάνικου αναψυκτικού που
χρησιμοποίησε τη μορφή του σε διαφημίσεις. Αρχικά ήταν ντυμένος
στα χρώματα του ουράνιου τόξου.
(Από το περιοδικό του Ρεθύμνου «Πολιτεία»)
Η βασιλόπιτα
Η
πίτα, που φτιάχνουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και που
κόβεται σε πανηγυρική συγκέντρωση των μελών της οικογένειας ή
και άλλων συγγενών και φίλων, έχει τις ρίζες της στα αρχαία
ελληνορωμαϊκά έθιμα.
Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κ(Χ)ρόνου, που λατρεύονταν στην
Ελλάδα) και στα Σατουρνάλια (saturnalia) της Ρώμης, έφτιαχναν
γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα και σε όποιον
τύχαινε το κομμάτι, ήταν ο τυχερός της παρέας...
Η
ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Και η
ιστορία της έχει ως εξής. Ο Μ. Βασίλειος, για να προστατεύσει
την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από επιδρομή
αλλοφύλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα
τιμαλφή, για να τα δώσει στους εχθρούς, ώστε να τους δελεάσει,
για να μην λεηλατήσουν την περιοχή του. Ο εχθρός, όμως, τελικά,
δεν κατόρθωσε να εισβάλει στην Καισάρεια και τα τιμαλφή έμειναν.
Τότε, ο Μ. Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίττες - ψωμάκια,
μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από
όλα τα πολύτιμα πράγματα που είχαν μαζευτεί. Οι πίτες αυτές
μοιράστηκαν σε όλους και ο καθένας κράταγε ό,τι του τύχαινε.
Πάρα πολλά έτυχαν και στα παιδιά...
(Από το βιβλίο «Ήθη, έθιμα και… άλλα» του Τιμόθεου Κ. Κιλίφη)
.jpg)
