[3ο απόσπασμα από αδημοσίευτη εργασία, με τίτλο «Η απελευθέρωση της περιοχής Νιγρίτας και οι συμπλοκές με τους Βουλγάρους» (Οκτώβριος 1912-Φεβρουάριος 1913)]:
…. Στις 25 Νοεμβρίου, ο (υπό τον Ζαβάκο) Λόχος του Όρλιακου τίθεται σε συναγερμό. Πολυάριθμη φάλαγγα 1200 Βουλγάρων στρατιωτών …πλησιάζει προς την ομώνυμη γέφυρα, ενώ οι προφυλακές τους έχουν ήδη κατευθυνθεί προς Νιγρίτα. Ο Ζαβάκος στέλνει τον Έφ. Ανθ/γό Φάλαγγα να αναλάβει την διοίκηση της εκεί Διμοιρίας. Ο Φάλαγγας εγκαθίσταται στη Νιγρίτα στις 26 Νοεμβρίου, λίγο πριν την έλευση του βουλγαρικού στρατού. Οι Βούλγαροι υπερτερούν συντριπτικά και όταν ακόμα, μετά από δυο μέρες, 2 από τους 4 Λόχους τους αναχωρούν για τον Σωχό. Την επομένη, οι άλλοι 2 βουλγαρικοί Λόχοι, πραγματοποιούν διερευνητική επιχείρηση, κάνοντας τη διαδρομή Νιγρίτα-Βρασνά-Τσάγεζι-Νιγρίτα και εγκαθιστώντας αποσπάσματα στην Ασπροβάλτα και στο Τσάγεζι. Εκτιμάται ότι τελικά παρέμεινε στην πόλη τουλάχιστον 1 βουλγαρικός Λόχος. Η ελληνική δύναμη, συγκείμενη από μια Διμοιρία και από τους άνδρες του Γιαγκλή βρίσκεται
σε μειονεκτική θέση. Ο Φάλαγγας, διαβλέπει ότι οι «σύμμαχοι» προτίθενται «να παραβιάσωσι» τις ελληνικές αρχές και ζητά ενισχύσεις.
Πράγματι οι Βούλγαροι, αφού πάτησαν γερό πόδι στην περιοχή Νιγρίτας-Σωχού, άρχισαν να παραβλέπουν τη συμμαχική δεοντολογία: Στις 27 Νοεμβρίου δεν επιτρέπουν να διέλθει από τον Σωχό ο άρτι διορισθείς «Πολιτικός Διοικητής» Νιγρίτας, Μιλτιάδης Ζαφειρόπουλος, που αναγκάζεται να γυρίσει στον Λαγκαδά και να πορευθεί προς τη Νιγρίτα «δι’ άλλης οδού». Την ίδια μέρα, ο Διοικητής του 3ου Ιππικού Συντάγματος, Αντ/ρχης Καραμανλίκης, επιβεβαιώνει τις υποψίες του Φάλαγγα: Διαβιβάζει στον Λόχο Όρλιακου πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες οι Βούλγαροι προτίθενται, εντός των δύο προσεχών ημερών, να εγκαταστήσουν στη Νιγρίτα δικές τους «επίσημες αρχές». Παρά ταύτα, οι ελληνικές αρχές της Νιγρίτας συνεχίζουν να δείχνουν ειλικρινή συμμαχική συμπεριφορά. Στις 29.11.1912, «ο Διοικητής των Βουλγαρικών ...στρατευμάτων εζήτησε ...από τας Ελληνικάς ...αρχάς Νιγρίτας και έλαβε 10.000 οκάδας σίτου». Αυτό όμως δεν κατευνάζει τους Βουλγάρους: Την 1η Δεκεμβρίου απαγορεύουν στον επιτελή της 7ης Μεραρχίας, Λοχαγό Νικολαϊδη, να περάσει τη γέφυρα του Όρλιακου, προκειμένου να επισκεφθεί το εις Σέρρας 3ο Ιππικό Σύνταγμα. Την επομένη, απαιτούν να τους παραδοθεί το Διοικητήριο της Νιγρίτας, καθώς και οι σιταποθήκες. «Η σύρραξις μεταξύ των δύο συμμάχων στρατών εφάνη αναπόφευκτος. Ευτυχώς ουδέν έλαβε χώραν απευθυνθέντων αμφοτέρωθεν εις τας ανωτέρας αρμοδίας αρχάς». Όπως σημειώνει ο Μητροπολίτης Απόστολος, «αμφότερα τα μέρη ...παρετάχθησαν προς μάχην, αλλά φρόνιμοι τινές Νιγριτιανοί μεσολαβήσαντες, εματαίωσαν την αδελφοκτονίαν». Κατά την εφημερίδα «Πατρίς» …«με μόνον 80 άνδρας ο Γιαγκλής ...κατόρθωσε να κρατήσει το Διοικητήριον, τας αποθήκας δε ο Ανθ/γός του πεζικού και ιατρός κ.Δ. Φάλαγγας». Και συνεχίζει η ίδια εφημερίδα: «Οι Βούλγαροι ζητούν να εγκαθιδρύσουν ιδικόν των πολιτικόν διοικητήν, μετακληθέντα εκ Σερρών, ζητούν την παράδοσιν ...των αποθηκών, του Διοικητηρίου και των διοικήσεων του τόπου. Αι αποθήκαι ήσαν περιμάχητοι, διότι εις αυτάς το ημέτερον σώμα είχε συγκεντρώσει από Οθωμανικάς αποθήκας του Δημοσίου 150.000 οκάδας σίτου, πλέον των 600 χιλιάδων οκάδων κριθής, χιλιάδας οκάδας βάμβακος, σησαμίου, αραβοσίτου».
Ανήσυχος ο Γιαγκλής στέλνει την επαύριον (3.12.1912) στον Λαγκαδά δύο εθελοντές Νιγριτινούς, με σκοπό να μεταφέρουν στον Διοικητή του 19ου Συν/τος, Αντ/ρχη Τερτίπη, (σχετικό) «σημείωμα»… Εκείθεν, ο ένας εκ των εθελοντών μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να ενημερώσει τον Γενικό Αρχηγό των Προσκόπων, Λοχαγό Μαζαράκη, «παρ’ ού λαμβάνουσι διαταγάς»… Για τον ίδιο λόγο, ο άλλος εθελοντής μεταβαίνει στη Βυσώκα και στο Όρλιακο, όπου εδρεύουν το Τάγμα και ο Λόχος στον οποίο υπάγεται η Διμοιρία Νιγρίτας, αλλά και στις Σέρρες, στον Διοικητή του 3ου Ιππικού Συντ/τος, Αντ/ρχη Καραμανλίκη. Την επομένη, πηγαίνει στον Λαγκαδά ο ίδιος ο Γιαγκλής (και) συναντά τον Ταγ/ρχη Τερτίπη…
Τα Χριστούγεννα του 1912, στις πέντε το απόγευμα, φθάνει στη Νιγρίτα ο υπό τον Υπ/γό Κορδογιάννη 4ος Λόχος του 21ου ΣΠ (3 Αξιωματικοί, 1 Επιλοχίας, 7 Λοχίες, 10 Δεκανείς, 1 Σαλπιγκτής και 205 Υποδεκανείς και στρατιώτες). Οι Νιγριτινοί του επιφυλάσσουν θερμή και πανηγυρική υποδοχή. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Κορδογιάννης, «...εξελθόντες εις προϋπάντησιν μετά σημαιών, υπεδέχθησαν τον Λόχον εν ακρατήτω ενθουσιασμώ και ατελευτήτοις ζητωκραυγαίς... Ο Λόχος εστρατωνίσθη ...εις τον κάτω όροφον του σχολείου αρρένων ...οι δε κάτοικοι κατά τας δύο ημέρας των Χριστουγέννων επιδαψίλευσαν εις τους άνδρας πλείστας όσας περιποιήσεις... Την υγειονομικήν υπηρεσίαν του Λόχου ανέλαβεν ...οικειοθελώς ...άνευ τινος αμοιβής ο ιατρός κ. Νιαρρός Σπ., το αντίτιμον δε των ...φαρμάκων καταβάλλει οικειοθελώς η ενταύθα διοικητική επιτροπή... Ο άρτος διά τους άνδρας παρασκευάζεται εκ των σιτηρών των ευρισκομένων εις τας ενταύθα αποθήκας και προερχομένων εκ της δεκάτης».
Ο Κορδογιάννης βρίσκει στη Νιγρίτα την Διμοιρία (64 άνδρες) του εδρεύοντος εις Όρλιακο… Λόχου Ζαβάκου. Είναι η Διμοιρία του Ανθ/γού Φάλαγγα, που την 7.1.1913 θα αποσυρθεί στο Όρλιακο. Επίσης, βρίσκει στην πόλη 140 Βούλγαρους στρατιώτες. Όπως σημειώνει ο ίδιος, «μέχρι τούδε τόσον ούτοι όσον και οι εντεύθεν διερχόμενοι εσιτίζοντο παρά των ενταύθα αρχών». Μόλις όμως «πληροφορηθήκαμε» ότι οι Βούλγαροι στις Σέρρες «πλην 300 άρτων ουδέν έτερον χορηγούσι» στο υπό τον Καραμανλίκη 3ο Ιππικό Σύνταγμα, «έπαυσε...η χορήγησις σίτου», οσπρίων κ.λπ.
Την επομένη της αφίξεως του Κορδογιάννη στη Νιγρίτα, ο Πέτρος Ιακώβου αναφέρει από τις Καρυές ότι, σύμφωνα με συνομιλία Βουλγάρων αξιωματούχων που άκουσε τυχαία, «επανειλημμένως διά τηλεγραφικής συνεννοήσεως η Βουλγαρική Κυβέρνησις διέταξε τας Αρχάς Σερρών όπως καταλάβωσι όλα τα μέρη μέχρι Σταυρού …(και) ότι εκ Σερρών έχει αποσταλεί Λόχος όπως καταλάβη το Τσάγεζι αφ’ ενός και το Σάλι του Γενίκιοϊ αφ’ ετέρου». Είναι η εποχή που οι Βούλγαροι σκληρύνουν την στάση τους, με πρωταγωνιστή τον εγκατεστημένο στις Σέρρες Στρατηγό Βουλκώφ, που από την 20.12.1912 έχει διοριστεί Διοικητής της βουλγαρικής «Γενικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Μακεδονίας»…
Την …29.12.1912 (ο Λόχος Βρασνών) …στέλνει τον Υπ/γό Παναγιώτη Γαρδίκα να «εγκαταστήση απόσπασμα εκ 30 ανδρών» στην περιοχή Κρουσόβου-Τσάγεζι… Σύμφωνα με βουλγαρική αναφορά, τον Γαρδίκα συνόδευαν «ο Λοχαγός Γιαγκλής και ο Ανθ/γός Παπακώστας των Προσκόπων».
Την ίδια μέρα, φτάνει στη Νιγρίτα δύναμη χωροφυλακής υπό τον Ανθ/ρχο Κρανάκη Ιωάννη «μετά δύο ενωματαρχών και 30 χωροφυλάκων». Η αποστολή της χωροφυλακής κρίθηκε απαραίτητη, δεδομένου ότι, τυπικά τουλάχιστον, η Ελληνική Κυβέρνηση, από την ημέρα αυτή, έχει προβεί σε μονομερή διάλυση των Σωμάτων Προσκόπων….
Από την επαύριο (30.12.1912), ο Κορδογιάννης οργανώνει την άμυνα της ευρύτερης περιοχής, στέλνοντας αποσπάσματα (7-15 ατόμων) στα χωριά: Μακές (Άμπελοι), Αχινός, Μονούχι (Μαυροθάλασσα), Κούτσιος (Ευκαρπία), Αηδονοχώρι, Δημητρίτσι, Φλαμούρι, Έζιοβα (Δάφνη), Αβδαμάλ (Σησαμιά).
Την ίδια μέρα, ο Κορδογιάννης συγκροτεί μεταβατικό «απόσπασμα εκ 16 ανδρών» υπό τον Ανθ/στή Καλαμπόκα. Όπως σημειώνεται σε σχετική αναφορά, η σύσταση του αποσπάσματος αυτού κρίθηκε αναγκαία, «επειδή πολλαί κλοπαί και καταχρήσεις ζώων μικρών κ.λπ, έχουσι λάβει χώραν». Για τον λόγο αυτόν ο Καλαμπόκας έχει εντολή «όπως ... περισυλλέξη από τα διάφορα χωρία ...πάντα τα εκ κλοπής προερχόμενα ...(τα οποία) θέλουσιν αποδοθή» στους ιδιοκτήτες. Ταυτόχρονα, το μεταβατικό απόσπασμα θα αντιμετώπιζε τις βουλγαρικές αυθαιρεσίες αφού, σύμφωνα με τον Κορδογιάννη, «Βούλγαροι οπλίται και αντάρται περιέρχονται τα χωρία και εκβιάζουν τους κατοίκους εις παροχήν χρημάτων, τροφίμων κ.λπ.». Φαίνεται ότι ο Βουλκώφ στις Σέρρες προέβαινε σε απέλπιδες επιστρατεύσεις, χωρίς τη στοιχειώδη οικονομική στήριξη, αφού όπως σημειώνει ο Κορδογιάννης στην ίδια αναφορά του, οι Βούλγαροι στρατιώτες στη Νιγρίτα «είναι πάντες ρακένδυτοι και αγύμναστοι, στρατολογηθέντες εσχάτως…».
Στις 4.1.1913 …ο Κορδογιάννης προβαίνει και σε περαιτέρω βελτίωση της ασφάλειας της περιοχής, διαθέτοντας φρουρά 11 οπλιτών στα Στεφανινά και 17 οπλιτών προς ενίσχυση του εκ 10 ανδρών αποσπάσματος του Ανθ/στή Λούρου στο Τσάγεζι….
Οι Βούλγαροι αντιδρούν άμεσα, αλλά και σπασμωδικά, στις κινήσεις του Κορδογιάννη. Στις 31 Δεκεμβρίου, «Βούλγαρος αξιωματικός εκ Σερρών» πηγαίνει στη γέφυρα Κουμάργιανης, όπου κατά διαταγήν του Κορδογιάννη, το αφιχθέν την προτεραία απόσπασμα Δημητριτσίου είχε εγκαταστήσει «σταθμόν εις το εντεύθεν μέρος της γέφυρας ...προς παρεμπόδισιν των διαφόρων ...πλιατσικολόγων». Όμως, οι Βούλγαροι αξιώνουν την άμεση απομάκρυνση του επί της γεφύρας ελληνικού «σταθμού». «Ο επικεφαλής ... Δεκανεύς» αρνείται κατηγορηματικά… Ο Κορδογιάννης στέλνει από τη Νιγρίτα τον Ανθ/στή Καλαμπόκα «μετά δυνάμεως». Τελικά, «ο σταθμός εγκατεστάθη άνευ ουδενός επεισοδίου».
Σοβαρότερο είναι το επεισόδιο που οι Βούλγαροι προκαλούν την ίδια μέρα στο Φλαμούρι… (όπου τελικά οι «σύμμαχοι» οδηγούνται) σε «έντιμο» συμβιβασμό: Να αποσυρθούν οι εκατέρωθεν δυνάμεις και να παραμείνουν μόνο ανά 3 Έλληνες και Βούλγαροι χωροφύλακες. Παρέμεινε στη θέση του και ο διορισθείς «προ πολλού» (από τον Γιαγκλή) Τούρκος πάρεδρος (μουχτάρης) Ισουνίν Αχμέτ Μπεχλεβάνης.
Το επεισόδιο στο Φλαμούρι, κατέληξε σε κάποια επιτυχία των Βουλγάρων. Σε άλλον όμως τομέα διέπρεψαν περισσότερο. Έτσι, την 7.1.1913, ο Γενικός Πρόξενος της Αγγλίας αναφέρει στον Νομάρχη Θεσσαλονίκης (Περικλή Αργυρόπουλο): «Κατά πληροφορίας διαβιβασθείσας ...προς τον κ. Αλφρέδον Άμποτ, Άγγλον υπήκοον διαμένοντα εις Θεσσαλονίκην, στρατιώται ...διέπραξαν διαρπαγάς επί ιδιοκτησίας ανηκούσης αυτώ και κειμένης εις Τσάγεζι, εις τας εκβολάς του Στρυμόνος ....μεταξύ Ισβόρου (Στρατονίκη) και Ορφανού... Αι διαρπαγαί ...διεπράχθησαν υπό στρατιωτών ανηκόντων εις τον βουλγαρικόν στρατόν...». Τις διαρπαγές στο κτήμα Άμποτ θα επικαλεστούν αργότερα οι Βούλγαροι για να αποδείξουν ότι είχαν ...προτεραιότητα κατοχής της περιοχής!....