ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (Εκκλησία-Χωριό-Περίχωρα)

Γεώργιος Μπαρτζούδης

Η παλιά εκκλησία της Αγίας Παρασκευής βρισκόταν, όπως και η σημερινή, στην άκρη του χωριού (Ξυλότρος), και πιο συγκεκριμένα σε χώρο όπου σήμερα είναι η αίθουσα δεξιώσεων (προσφορά του άρτι εκλιπόντος ευπατρίδη, Δημητρίου Αναστασιάδη) και οι χώροι υγιεινής. Κατά την προφορική παράδοση, εκεί που βρίσκεται η σημερινή εκκλησία υπήρχαν ζεστά λουτρά που ξεράθηκαν.

Είναι βέβαια εντελώς αφύσικο να βρίσκεται η εκκλησία στην άκρη του χωριού. Αυτό μας οδηγεί στη σκέψη ότι, κατά πάσαν πιθανότητα, ακόμα πιο παλιά η εκκλησία βρισκόταν στο κέντρο του χωριού, στην παλιά «πλατέα». Πράγματι, εκεί που βρίσκεται το σπίτι του Γκούντα ήταν το τζαμί των πάλαι ποτε συγχωριανών μας Τούρκων. Και μπορούμε να υποθέσουμε πως, όταν οι Τούρκοι ήρθαν στο χωριό (γύρω στο 1430 μ.Χ, με την άλωση της Θεσσαλονίκης) βρήκαν εκεί την εκκλησία και, κατά πάγια συνήθειά τους, την μετέτρεψαν σε τζαμί.

Μα, είναι τόσο παλιό το χωριό, το Ξυλότρος; Και βέβαια είναι. Σύμφωνα με τον φιλόλογο-ιστορικό Πέτρο Βλαχάκο, έχει βρεθεί σε τουρκικά κιτάπια ο προσδιορισμός «εκ Ξερά Λουτρά», αναγόμενος στον 15ο αιώνα, ας πούμε κάπου κοντά στην άλωση της Θεσσαλονίκης (1430) και της Κωνσταντινούπολης (1453). Ο Γ. Κυμερλής, στο έργο του "Ιστορία των μαρτυρικών Κερδυλλίων", αναφέρει ότι βρήκε στα αγιορείτικα αρχεία αναφορά στο Ξυλότρος που ανάγεται στον 12ο   ή 13ο αιώνα.

Από τα χωριά της Βισαλτίας, τόσο παλιά αναφορά γίνεται για την Έζιοβα (Δάφνη). Παλιότερη αναφορά υπάρχει μόνο για το Δημητρίτσι, όπου το 1185 οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Νορμανδούς (θα δούμε όμως ότι το Ξυλότρος ίσως ...πιάνει και το Δημητρίτσι). Σημειώνεται επίσης ότι με το όνομα Ξηρόλουτρον αναφέρεται το χωριό σε έγγραφο της Επιθεώρησης Εκπαίδευσης τον Ιανουάριο του 1913.

Θυμάμαι τους ντόπιους Ξυλοτρονούς που έλεγαν το «Ξυλότρος» και όχι το «Ξυλότρον» που είναι μάλλον λόγιος «ευπρεπισμός». Εν Ξυλότρω τη ...τάδε του μηνός, γράφαμε στα τετράδια του Δημοτικού (η μετονομασία σε Αγία Παρασκευή έγινε την 1/2/1950). Οι παλιοί όμως έλεγαν: «Το νερό είναι ζεστό σα λουτρός». 

Στην τριήμερη βουλγαρική επιδρομή (17 έως 20 Ιουνίου 1913), οι ...καλοί μας οι γειτόνοι κατέκαψαν «15 οικίας και την ελληνικήν σχολήν του Ξυλότρου», εσύλησαν «τας εκκλησίας της Νιγρίτης, του Χούμκος, του Ξυλότρου, του Δημητρίτσι, της Μέργιανης, της Νικοσλάβης, του Αβδαμάλ» ενώ, στην άτακτη φυγή τους, αποπειράθηκαν να κάψουν τον Αη-Θανάση της Σούρπας «αλλ’ ευτυχώς μόνο τα εναύσματα εκάησαν». Πάντως ...ξεθύμαναν αρκούντως, κατασφάζοντας εκατοντάδες κατοίκους της Τσιαρπίστας, της Νιγρίτας και όλης της περιφέρειας. Μεταξύ αυτών 6 Ξυλοτρονούς και μια Ξυλοτρονιά. Πρόκειται για τα 6 πρώτα ονόματα που είναι γραμμένα στο Ηρώο του χωριού (οι υπόλοιποι είναι θύματα των πολέμων που ακολούθησαν, μέχρι το 1922). Το 7ο θύμα (σύζυγος του 5ου αναγραμμένου θύματος, του Ιωάννη Χρυσάφη) δεν καταγράφηκε στο Ηρώο, μάλλον επειδή ήταν γυναίκα! [Εντάξει. Ίσως να μην ήθελαν να θυμούνται τα διατρέξαντα, διότι η άτυχη γυναίκα βιάστηκε προτού σφαγιαστεί!]. Αναγνωρίζω ότι ...έχω και γω μερίδιο ευθύνης για την παράλειψη αυτή, αφού όταν ανεγέρθηκε το Ηρώο (περί το 1924), Πρόεδρος της Κοινότητας Ξυλότρους ήταν ο παππούς Πασχάλης Μπάρτζας ή Μπαρτζούδης.

Όπως και να έχουν τα πράγματα, Θεός σχωρέσ’ τους όλους, σφαγείς και σφαγιασθέντες! Κι αν κάποιοι ήταν ...φαλλοκράτες, μικρό το κακό για κείνα τα χρόνια!

Η καινούργια (για τον καιρό της) εκκλησία της Αγίας Παρασκευής άρχισε να κτίζεται το 1888, ενώ το 1894 έγιναν τα θυρανοίξια. Στη μεγάλη εικόνα του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται στο τέμπλο, γράφει: Δωρεά Γεωργίου Ευαγγέλου Ντάρατζη, 1894. Ποιος είναι αυτός ο Γιώργης Ντάρατζης ή Δάρατζης;; Μπορούμε να εικάσουμε ότι έζησε περίπου από το 1850 έως το 1910 και πλέον (ενώ ο πατέρας του Βαγγέλης ασφαλώς θυμούνταν πολύ καλά την επανάσταση του 1821, τον Εμμανουήλ Παπά και τον Κολοκοτρώνη!). 

Ο σπόρος του ΓΙΩΡΓΗ Δάρατζη ξαπλώθηκε, εκείνα τα χρόνια, μέχρι τη Νιγρίτα, τη Σησαμιά, το Αηδονοχώρι και τα Σέρρας (σήμερα βέβαια έχει φτάσει σε όλες τις Ηπείρους). Είχε 4 γιους: Πέτρος, Παύλος, Βαγγέλης, Κωσταντής. Ας τους ... ψάξουμε έναν προς έναν:

(1) ΠΕΤΡΟΣ, παντρεμένος με τη Νικολίνα Βασιλ. Βασιλούδη. Τα παιδιά τους ήταν:

- Γιώργης (πατέρας του Πέτρου και του Νίκου).

- Δημητρός (με το παρατσούκλι Χαβαλές, πατέρας του Σταμάτη).

- Χαριστή, παντρεμένη με τον Χρήστο Μεργιανιώτη ή Μητροτσίκη. 

- Ζωϊτσα (παντρεμένη στη Σησαμιά, γιος της ο Θωμάς).

- Χρήστος, παντρεμένος με τη Γιωργίτσα Καραθανάση (γιος τους ο Τάκης).

- Βασίλω, παντρεμένη με τον Παναγιώτη Κολτσιάκη (όθεν Γιώργος, Χρυσάνθη, Παύλος, Ασημένια, Πετρούλα και άλλη μια).

(2) ΠΑΥΛΟΣ, παντρεμένος με μια κόρη του Θεολόη Φίτσιου. Παιδιά του:

- Γιώργης (πατέρας των Παύλου, Θεολόη, Κλεάνθη, Τούλη, Αθηνάς, και άλλης μιας)

- Χρήστος (πατέρας του Κίμωνα κλπ), 

- Φίλιππας (σώγαμπρος στη Νιγρίτα)

- Μαρία σύζ. Σπύρου Γκούτσικα (γιοι τους οι Παυλούδας, Θανασός, Αλέκος, Βασίλης). [την Μαρία απέκτησε ο Παύλος από δεύτερη συμβία, ονόματι Αργυρώ].

(3) ΒΑΓΓΕΛΗΣ (αγνοώ τη συμβία του). Παιδιά του:

- Γιώργης (πατέρας του Νικόλα και 3 θυγατέρων-Μαρία σύζ. Βάιου Σιάπκα, Χρυσούλα σύζ. Πέτρου Μεργιανιώτη, Αννούλα σύζ. Φώτη Γιαννακίδη), 

- Χρήστος (με το περίφημο κέντρο «Καλή Καρδιά», παιδιά του η Βαγγελούδα Χα Π. Οκομούση,  Μαργαρίτα συζ. Β. Παρλαπάνη, κλπ).

(4) ΚΩΣΤΑΝΤΗΣ, από την πρώτη σύζυγό του (Ξυλοτρονιά, αδερφή του Νασιού Ουζουνούδη) είχε δύο κόρες:

- Ολυμπία σύζυγος Χρήστου Παπαδάρη,

- Ρωξάνη σύζυγος Παντελή Αραμπατζή (άτεκνη).

Δευτεροπαντρεύτηκε με την εξ Αηδονοχωρίου Ασημένια (με την οποία μετώκησε στις Σέρρες), και απέκτησε 4 παιδιά:

- Σουλτάνα, 

- Γιώργης, 

- Παναγιώτης, 

- Δημήτρης. 

Εξ αυτών ο Παναγιώτης κυκλοφορεί ακόμα γύρω από την Δαρατζέικη πολυκατοικία των Σερρών (το πάλαι ποτε Χάνι του Κωσταντή Ντάρατζη που ήταν προίκα από την Αηδονοχωρίτισσα Ασημένια).

Σας κούρασα με τους Δαρατζαίους, μια από τις πιο παλιές ντόπιες Ξυλοτρονές οικογένειες, μολονότι ανέφερα μόνο ελάχιστους! 

Μια άλλη παλιά οικογένεια είναι οι Φραντζανάδες. Όχι δεν πρόκειται να αραδιάσω και άλλα ονόματα. Θα πω μόνο ότι στις παρελθούσες γενιές δεν βρίσκω συνοικέσια μεταξύ Δαρατζαίων και Φραντζανάδων. Τα όμοια απωθούνται;; Ίσως! (παρακαλούνται οι Φ/Β φίλοι, αν έχουν αντίθετες πληροφορίες, να τις καταθέσουν!).

Τέλος πάντων, οι σημερινοί Φραντζανάδες άγουν την καταγωγή τους από τρία αδέρφια της εποχής του γενάρχη των Νταρατζαίων, έζησαν δηλαδή κατά την περίοδο από το 1850 μέχρι και τη δεκαετία του 1920. Είναι οι: ΝΑΣΙΟΣ Φραντζανάς, ΓΕΡΟΥΣΗΣ (Γιώργης) Φραντζανάς και παπα-ΜΑΛΑΜΑΣ Φραντζανάς (άτεκνος). Δεν μπόρεσα να βρω ποια ακριβώς συγγενική σχέση έχει με τους ανωτέρω ο ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Φραντζανάς, με το παρατσούκλι Αβντουλάς (είναι ο παππούς του σημερινού Αποστόλη Φραντζανά-συζύγου της Ελενίτσας Γ. Λασκαρίδη).

Ο λόγος που αναφέρομαι στους Φραντζανάδες είναι ότι μας παραπέμπουν στην Φραγκοκρατία (1204 και πιο πέρα), επεκτείνοντας κατά δύο αιώνες την ύπαρξη του Ξυλότρους, που ...πιάνει έτσι το Δημητρίτσι!

Πράγματι, Φράντζα ονομαζόταν παλιότερα όχι μόνο η Γαλλία αλλά και όλη η Δυτική Ευρώπη, της οποίας οι κάτοικοι λεγόταν Φράγκοι. Φαίνεται ότι ο γενάρχης των Φραντζανάδων είχε κάποια σχέση ή δοσοληψία με τη Φράντζα. Όπως και να έχουν τα πράγματα, οι Ξυλοτρονοί του κόλλησαν το παρατσούκλι Φραντζανάς, που του έμεινε σαν επώνυμο.

Τέλος πρέπει να πω, προς άρση ...παρεξηγήσεων, ότι όλοι σχεδόν οι Ξυλοτρονοί είχαν παρατσούκλια, π.χ: ΜΑΛΛΙΟΣ, εκ των γεναρχών των Βασιλουδαίων, ΠΑΛΙΠΑΠΤΣΙΟΣ, γενάρχης των Φωτουδαίων, ΓΚΑΛΟΥΠΗΣ, γενάρχης των Κανακαίων (όχι των Μεργιανιώτηδων, που είναι παλαιοπρόσφυγες από τη Μέργιανη=Λυγαριά), ΟΥΖΟΥΝΗΣ (από το ουζούν=ψηλός), γενάρχης των Ουζουνουδαίων κλπ. Ακόμα και το επώνυμο ΠΑΠΑΔΑΡΗΣ (ευθυτενής παπάς), είναι παρατσούκλι που απέδωσαν οι Τούρκοι στον γενάρχη των Παπαδαραίων, τον Παπαδημήτρη (που ήρθε από τη Νικόκλεια με το ...παρατσούκλι ΜΑΝΑΦΗΣ).

Κλείνοντας, να πω ότι τα στοιχεία που αναφέρω για τα ...κατορθώματα των βορείων γειτόνων μας, προέρχονται από τη βίβλο «Αι Βουλγαρικαί Ωμότητες εν τη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 1912-1913, Εν Αθήναις 1914».

Στις φωτογραφίες, η εικόνα της Οσιοπαρθενομάρτυρος Αγίας Παρασκευής μας, το Ηρώο του Ξυλότρους και το Αγίασμα της Αγίας Παρασκευής Τεμπών (που κάποτε το επισκεπτόμουν συχνά-πυκνά!).

Χρόνια Πολλά σε όλους και ιδιαίτερα στους Παρασκευάδες και στις Παρασκευούλες. Η Αγία Παρασκευή να μας βοηθάει πάντοτε!