ΗΡΘΕ Ο ΜΑΡΤΗΣ, ΗΡΘΕ Η ΑΝΟΙΞΗ

Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης και η φύση αρχίζει να ντύνεται στα γιορτινά της. Οι κάμποι είναι καταπράσινοι και γεμίζουν από πολύχρωμα λουλούδια του αγρού. Είναι ο μήνας της βλάστησης αλλά και ο μήνας με απότομες καιρικές μεταβολές. Τον Μάρτιο ο ελληνικός λαός προσονόμασε Ανοιξιάτη (γιατί είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης), Κλαψομάρτη, Γδάρτη, Πεντάγνωμο (για το ευμετάβλητο του καιρού), Βαγγελιώτη (λόγω της μεγάλης γιορτής του Ευαγγελισμού), Φυτευτή. Η αστρονομική έναρξη της Άνοιξης γίνεται στις 21 του Μάρτη με την «εαρινή ισημερία» που οι μέρες γίνονται ίσες με τις νύχτες και το καλοκαίρι τελειώνει στις 23 Σεπτέμβρη με την ισημερία φθινοπωρινή και η διαπιστωτική παροιμία επισημαίνει το φαινόμενο: «Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσα τα ημερόνυχτια»

Παρ' όλο που επίσημα η Άνοιξη αρχίζει το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου (με την άφιξη του Ήλιου στο εαρινό ισημερινό σημείο της τροχιάς του στις 20-21 Μαρτίου), εντούτοις ολόκληρος ο Μάρτης λογίζεται ως ανοιξιάτικος μήνας μαζί με τον Απρίλιο και τον Μάιο.

Η λαϊκή φαντασία αποδίδει την αστάθεια του καιρού που παρατηρείται στον δύστροπο χαρακτήρα του Μαρτίου, τον οποίο και προσωποποιεί. Σύμφωνα με μια παράδοση, λοιπόν, ο μήνας Μάρτιος έχει δύο γυναίκες: μια πανέμορφη, αλλά φτωχή και μια κακάσχημη που όμως είναι πλούσια. Τα βράδια ο Μάρτης κοιμάται ανάμεσά τους. Όταν γυρίζει από τη μεριά της άσχημης, τη βλέπει και από το κακό του κάνει μέρες βροχερές και χειμωνιάτικες. Όταν πάλι γυρίζει προς την όμορφη κάνει ηλιόλουστες, ανοιξιάτικες μέρες. Γι’ αυτό ο Μάρτης μία κλαίει και μια γελά.

Ακόμη, η παράδοση λέει, ότι οι τελευταίες μέρες του Μάρτη ονομάζονται «μέρες της γριάς» ή
«γριές» γιατί πιστεύεται ότι αυτές τις μέρες τις έκλεψε από τον Φεβρουάριο για να τιμωρήσει μια γριά η οποία μίλησε περιφρονητικά γι’ αυτόν. Η γριά, παρ’ όλες τις παλαβομάρες του Μάρτη, κατάφερε να διασώσει το νεογέννητο αρνάκι της και στο τέλος του μήνα σίγουρη για το θρίαμβό της και για την επερχόμενη καλοκαιρία του είπε με αυθάδεια: «Πριτς Μάρτη μου, γλύτωσα τ’ αρνάκι μου». Τότε κι αυτός βάλθηκε να την τιμωρήσει και τράβηξε την κακοκαιρία του για να παγώσει τη γριά και το αρνάκι.
Ο «Μάρτης» ή η «Μαρτιά» είναι ένα παμπάλαιο έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι. Στη σύγχρονη Ελλάδα, από τη 1η ως τις 31 του Μάρτη, τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά».

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο «Μάρτης» προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Τον φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν από την πρώτη μέρα του Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι και καθ’ όλη τη διάρκεια του μήνα. Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του. Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα και το αφήνουν πάνω στα λουλούδια όταν δουν το πρώτο χελιδόνι για να το πάρουν και να χτίσουν τη φωλιά τους.

Οι παροιμίες του Μαρτίου είναι πολλές και οι περισσότερες τονίζουν την ιδιομορφία του καιρού του.

• Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης
•   Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ' Αύγουστο σεγκούνι
•   Ο Μάρτης έχει τ' όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια
•   Ο Μάρτης με τα λούλουδα, ο Απρίλης με τα ρόδα
•   Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια
•   Αν κάμει ο Μάρτης δυο νερά, ο Απρίλης άλλο ένα, αν δώσει και του Μάη και

ψυλλοψιχαλίσει, τότε να δει τ' αμπάρια γεμισμένα
• Αν κάμει ο Μάρτης δυο νερά, ο Απρίλης ένα, χαρά σε κείνον τον ζευγά που’ χει πολλά

σπαρμένα
•   Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε
•   Απ' έχει κόρη όμορφη του Μάρτη δεν τη δείχνει
•   Τον Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει
•   Ο ήλιος του Μαρτιού τρυπάει κέρατο βοδιού
•   Τον Μάρτη οι αυγές με κάψανε του Μάη τα μεσημέρια
•   Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς
•   Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα κι' ο κακός στον ήλιο
•   Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα
•   Ο Μάρτης το πρωί το ψόφησε, και το βράδυ το βρόμισε
•   Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές χιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε
•   Κοίτα να μη σε γελάσει ο Μάρτης και χάσεις την ημέρα
•   Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο
•   Τσοπάνη μου την κάπα σου το Μάρτη φύλαγέ την
•   Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης και σαν τύχει και θυμώσει μες στο χιόνι θα

μας χώσει
•   Μάρτης πουκαμισάς δεν σου δίνει να μασάς
•   Μάρτης είναι, χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει
•   Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;

• «Τον Μάρτη οι αυγές με κάψανε του Μάη τα μεσημέρια»
•   «Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς»
• «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνας».
• «Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε»
•   «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές»
• «Ο Μάρτης το πρωί το ψόφησε, και το βράδυ το βρόμισε».
•    «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και
πάλι το μετάνοιωσε πως δεν εξαναχιόνισε».
• «Κοίτα να μη σε γελάσει ο Μάρτης και χάσεις την ημέρα».
•   «Αν κάμει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης ένα, αν δώσει και του Μάη και
ψιλοψυχαλίσει,κι εσέναν το αμάξι σου αφέντη τόσα αξίζει».
•   «Τον Μάρτη οι αυγές με κάψανε του Μάη τα μεσημέρια»
•   «Απ' έχει κόρην όμορφην του Μάρτη δεν τη δείχνει».
•   «Ο Μάρτης έχει τ' όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια»• «Ο Μάρτης με τα λούλουδα, ο Απρίλης με τα ρόδα».