Φόβος ή Φοβία;

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος
Μήπως όταν ήσασταν παιδιά κρυβόσασταν κάτω από το κρεβάτι στη σκέψη του μπαμπούλα; Τρομάζατε όταν ακούγατε κεραυνούς ή όταν βλέπατε...
αράχνες; Ο φόβος πολλές φορές μας ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή μας με τη μορφή διάφορων ειδών φοβίας που δυσκολεύουν την καθημερινότητά μας.

Φόβος ή Φοβία

Ο φόβος είναι ένα βασικό συναίσθημα που μας προστατεύει από τον κίνδυνο. Η φοβία όμως δεν έχει μεγάλη σχέση με τον κίνδυνο. Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν από φοβίες εκδηλώνοντας έντονο, παράλογο φόβο όταν αντιμετωπίζουν μία συγκεκριμένη κατάσταση ή όταν έρχονται σε επαφή με κάποιο αντικείμενο. Τα φοβικά άτομα πολλές φορές γνωρίζουν ότι ο φόβος τους δεν είναι δικαιολογημένος αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Τα συναισθήματα αυτά μπορεί να είναι τόσο έντονα που το άτομο να παραλύει.

Οι 3 βασικές κατηγορίες φοβίας

Εκατοντάδες φοβίες έχουν αναγνωριστεί και ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνεται και η φοβοφοβία, ο φόβος δηλαδή για τις φοβίες! Οι φοβίες χωρίζονται σε 3 κατηγορίες από τους ειδικούς:

Αγοραφοβία: έντονο άγχος σε δημόσια μέρη
Κοινωνική φοβία: φόβος και αποφυγή κοινωνικών περιστάσεων
Ειδική φοβία: παράλογος φόβος για συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις

ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ: Φόβος για τα Δημόσια Μέρη

Το άτομο που υποφέρει από αγοραφοβία φοβάται ότι θα παγιδευτεί σε ένα δημόσιο μέρος με πολύ κόσμο ή σε μέρη όπως οι γέφυρες ή η ουρά στην τράπεζα. Ο πραγματικός φόβος του είναι ότι δεν θα μπορεί να ξεφύγει εάν η αγωνία του γίνει πολύ έντονη. Η αγοραφοβία επηρεάζει κατά δύο φορές περισσότερο τις γυναίκες. Εάν δεν θεραπευτεί με τη βοήθεια κάποιου ειδικού μπορεί το άτομο να καταλήξει μα μη βγαίνει καθόλου από το σπίτι.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΟΒΙΑ: Κάτι περισσότερο από απλή ντροπή

Το άτομο που υποφέρει από κοινωνική φοβία δεν είναι απλά ντροπαλό καθώς αισθάνεται ακραίο άγχος και φόβο όταν πρέπει να παραβρεθεί σε κάποια κοινωνική περίσταση. Σκέψεις όπως: «Θα γίνει η συμπεριφορά μου αποδεκτή από τους άλλους; Θα καταφέρω να βρω τις σωστές λέξεις όταν χρειαστεί να μιλήσω; Θα καταλάβουν οι άλλοι ότι έχω άγχος;» βασανίζουν το άτομο που πάσχει από κοινωνική φοβία. Εάν το άτομο δεν ακολουθήσει την κατάλληλη θεραπεία για το πρόβλημα μπορεί να καταλήξει να αποφεύγει εντελώς κάθε κοινωνική επαφή, έχοντας έτσι αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις και στην επαγγελματική του ζωή.

ΚΛΕΙΣΤΟΦΟΒΙΑ

Η κλειστοφοβία είναι μία συνηθισμένη ειδική φοβία που αφορά τον φόβο του ατόμου για κλειστούς χώρους. Τα άτομα με κλειστοφοβία δεν μπορούν να μπουν σε ασανσέρ ή να περάσουν μέσα από τούνελ χωρίς να βιώσουν έντονη αγωνία. Λόγω του έντονου φόβου ότι θα πάθει ασφυξία ή θα παγιδευτεί, αποφεύγει τα κλειστά μέρη και συνηθίζει να ανοίγει τα παράθυρα σε κλειστούς χώρους ή να κάθεται δίπλα σε εξόδους. Με αυτούς τους τρόπους το άτομο κάνει πιο ανεκτή την παραμονή του σε κλειστούς χώρους αλλά ακόμα και έτσι δεν μπορεί να απαλλαγεί πλήρως από τον φόβο.

ΖΩΟΦΟΒΙΑ

Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδικής φοβίας είναι η ζωοφοβία. Πρόκειται για έναν γενικό όρο που περιλαμβάνει μία ομάδα φοβιών που σχετίζονται με συγκεκριμένα ζώα. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι αράχνες (Αραχνοφοβία), τα φίδια (Οφιοφοβία), τα πτηνά (Ορνιθοφοβία) κ.α. Τέτοιου είδους φοβίες συνήθως εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία και εξαφανίζονται στη συνέχεια αλλά πολλές φορές μπορούν να ακολουθήσουν το άτομο και στην ενήλικη ζωή του.

ΒΡΟΝΤΟΦΟΒΙΑ: Φόβος για τους κεραυνούς

Αν και οι άνθρωποι με βροντοφοβία συνήθως κατανοούν ότι δεν κινδυνεύουν από τους κεραυνούς, συχνά αρνούνται να βγουν έξω κατά τη διάρκεια της καταιγίδας. Είναι πιθανό ακόμα και να κρύβονται μέσα στο σπίτι, πίσω από τον καναπέ ή μέσα στην ντουλάπα μέχρι να περάσει η καταιγίδα. Ένας άλλος παρόμοιος τύπος φοβίας είναι η αστραποφοβία, που περιλαμβάνει τους κεραυνούς αλλά και τις αστραπές και εμφανίζεται σε ανθρώπους και σε ζώα.

ΑΚΡΟΦΟΒΙΑ – ΥΨΟΦΟΒΙΑ

Η ακροφοβία ή υψοφοβία εκδηλώνεται με έντονο φόβο και αγωνία όταν το άτομο βρεθεί σε μεγάλο ύψος. Μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και αν το άτομο χρειαστεί να ανέβει μία σκάλα. Ο φόβος είναι τόσο έντονος κάποιες φορές που το άτομο παραλύει και δεν μπορεί να κινηθεί. Μπορεί να εμπλέξει το άτομο σε επικίνδυνες καταστάσεις καθώς κάνει δύσκολη την ασφαλή κατάβαση από ψηλά σημεία.

ΑΕΡΟΦΟΒΙΑ

Κάποιος με αεροφοβία φοβάται να πετάξει. Συνήθως εμφανίζεται μετά από κάποια τραυματική εμπειρία με αεροπλάνο όπως είναι οι έντονες αναταράξεις ή η κρίση πανικού κάποιου συνεπιβάτη. Ακόμα και αν το περιστατικό ξεχαστεί ο φόβος παραμένει και μπορεί να πυροδοτηθεί και σε άλλες περιστάσεις, όπως παρακολουθώντας μία ταινία ή μία συντριβή αεροπλάνου στην τηλεόραση. Η υπνοθεραπεία είναι μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση του τραύματος και την αντιμετώπιση αυτού του τύπου φοβίας.

ΦΟΒΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ

Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα φοβιών σχετικών με το αίμα, τις ενέσεις και τα τραύματα. Σε αυτές περιλαμβάνεται η αιμοφοβία και η τρυπανοφοβία (φόβος για τις ενέσεις). Πολλοί άνθρωποι εκδηλώνουν φοβίες σχετικές με τα τραύματα ή τις ιατρικές επεμβάσεις. Όταν τα άτομα αυτά έρχονται αντιμέτωπα με τέτοιου είδους διαδικασίες συχνά λιποθυμούν.

ΦΟΒΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΑΦΥΣΙΚΟ

Κάποιες φοβίες μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από τη ζώνη του λυκόφωτος. Η τρισκαιδεκαφοβία είναι ο φόβος για οτιδήποτε σχετίζεται με τον αριθμό 13. Υπάρχει επίσης αναγνωρισμένη φοβία για τα φαντάσματα, καθώς και φοβία για τις νυχτερίδες.

ΕΜΕΤΟΦΟΒΙΑ

Η εμετοφοβία εκδηλώνεται με παράλογο φόβο για τον εμετό και συνήθως ξεκινά να εμφανίζεται σε νεαρές ηλικίες και μετά από κάποιο τραυματικό επεισόδιο. Για παράδειγμα, το παιδί κάνει εμετό δημόσια ή βλέπει κάποιον συμμαθητή του σε αυτή την κατάσταση. Η αγωνία μπορεί να πυροδοτηθεί με την σκέψη του εμετού ή ακόμα και του νοσοκομείου όπου ο εμετός είναι κοινό φαινόμενο. Όπως και στην περίπτωση της αεροφοβίας, η υπνοθεραπεία χρησιμοποιείται συχνά σαν μέρος της θεραπείας.

ΚΑΡΚΙΝΟΦΟΒΙΑ

Οι άνθρωποι με καρκινοφοβία ζουν με τον έντονο φόβο ότι θα νοσήσουν από καρκίνο. Κάθε μικρή ενόχληση είναι και ένα σημάδι ότι μία κακοήθεια έχει ξεκινήσει. Για παράδειγμα, ένας απλός πονοκέφαλος μπορεί να μεταφραστεί από ένα άτομο με καρκινοφοβία ως όγκος στον εγκέφαλο. Η γνωστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο που υποφέρει από καρκινοφοβία να επανακτήσει τον έλεγχο στη ζωή του.

ΝΕΟΦΟΒΙΑ - ΓΕΡΟΝΤΟΦΟΒΙΑ

Κάποιος που φοβάται οτιδήποτε νέο υποφέρει από νεοφοβία. Και κάποιος που φοβάται τι διαδικασία του γήρατος ή τους ηλικιωμένους ανθρώπους έχει γεροντοφοβία. Κάπου ανάμεσα μπορεί να βρείτε κάποιον που φοβάται ότι θα αεριστεί σε δημόσιο χώρο κάποιον που φοβάται υπερβολικά τον οδοντίατρο (οδοντιατρική φοβία) ή κάποιον που πανικοβάλλεται μπροστά σε ένα πιάτο με σπαράγγια.

Οι φοβίες αλλάζουν τη ζωή μας

Οι φοβίες οδηγούν στην αλλαγή του τρόπου ζωής του ατόμου με σκοπό την αποφυγή του αντικειμένου ή της κατάστασης που προκαλεί τον φόβο. Η ζωή του επίσης αλλάζει με την προσπάθεια να συγκαλύψει τη φοβία από τους γύρω του. Κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν προβλήματα με τους φίλους και την οικογένειά τους, αποτυγχάνουν στο σχολείο ή στην επαγγελματική τους ζωή.

ΦΟΒΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΚΟΟΛ

Οι αλκοολικοί έχουν 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν κάποιου είδους φοβία. Αντίστροφα, τα φοβικά άτομα έχουν τις διπλάσιες πιθανότητες να εθιστούν στο αλκοόλ στην προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους.

ΜΙΑ «ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ» ΥΠΟΘΕΣΗ

Αν και οι φοβίες μπορούν να επηρεαστούν από την κουλτούρα και να πυροδοτηθούν από διάφορα γεγονότα στη ζωή του ατόμου, είναι συχνό το φαινόμενο να βλέπουμε να αναπτύσσονται φοβίες μέσα στην οικογένεια. Οι άνθρωποι που έχουν στενή συγγένεια με κάποιο φοβικό άτομο έχουν 3 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν φοβία από κάποιον χωρίς οικογενειακό ιστορικό.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η συστηματική απευαισθητοποίηση είναι μία διαδικασία που καλεί το άτομο να αντιμετωπίσει τον φόβο του ερχόμενο σταδιακά και ελεγχόμενα (πάντα σε συνεργασία με τον ειδικό) σε επαφή με καταστάσεις που ομοιάζουν με το αντικείμενο του φόβου. Με τον καιρό, και όσο το άτομο αναπτύσσει την αυτοπεποίθησή του, ο φόβος φθίνει. Η διαδικασία αυτή συνήθως συνοδεύεται με ψυχοθεραπεία με σκοπό την αλλαγή του τρόπου σκέψης και την ανάπτυξη νέων μοντέλων αντίδρασης στα ερεθίσματα που προκαλούν τον φόβο.