To "Παστάλιασμα"
Όπως είπαμε και στο β΄ μέρος η συγκομιδή τελείωνε προς το τέλος του Σεπτεμβρίου. Όσα από τα καπνά, στέγνωναν στις λιάστρες, μαζεύονταν ανά έξι ή οκτώ σαρίκια και αφού τοποθετούνταν
σε τσιγκέλια, κρεμόντουσαν αρχικά στην κορυφή κάποιας αποθήκης. Κατά το τέλος του Οκτώβρη και μετά τις εορτές του Αη Δημήτρη, ξεκινούσε το «Παστάλιασμα.»
Και αυτή η περίοδος της καλλιέργειας του καπνού, ήταν κουραστική όμως είχε και τα πλεονεκτήματά της. Γινότανε, εντός αποθηκών ή μέσα στο σπίτι, δίπλα στην ζεστασιά κάποιας σόμπας. Και πάλι όμως η βρωμιά ήταν το κυρίαρχο στοιχείο.
Τα «σαρίκια» τα τοποθετούσαν, μέσα σε «κουί» υπόγειες κατασκευές μεγέθους μικρού δωματίου, κατάλληλα διαμορφωμένου. Εκεί μέσα τα ξεραμένα φύλλα, μαλάκωναν και σε δυο τρεις ημέρες ήταν έτοιμα για το «παστάλιασμα.»
Το «παστάλιασμα» ήταν ουσιαστικά το ξεδιάλεγμα των φύλλων, ένα – ένα, και η τοποθέτησή τους σε «παστάλια» (μικρά «ματσάκια» από φύλλα ) σε ειδική κάσα ώστε να γίνουν δέματα. Μια εργασία, που η ματιά του έμπειρου καπνοκαλλιεργητή, έφτανε να ξεχωρίσει το καλό από το κακό φύλλο. Το «παστάλιασμα» διαρκούσε μέχρι και τις αρχές Φεβρουαρίου αν και πολλές οικογένειες κατέβαλαν ιδιαίτερη προσπάθεια να τελειώσουν πριν το πανηγύρι του Αγίου Αντωνίου στις 16 και 17 Ιανουαρίου στο Στρυμονικό.
Όπως γίνεται κατανοητό, μόλις ολοκληρώνονταν και η δεματοποίηση έφτανε η ώρα για την έναρξη της επόμενης καλλιέργειας.
Μια ολάκερη χρονιά γεμάτο κόπο, αϋπνίες, αγωνίες, προσευχές και παρέα με τον θεό. Η σωματική κούραση τεράστια και μόνο εάν κάποιος την έχει ζήσει μπορεί να καταλάβει.
Παράλληλα φυσικά ο αγρότης είχε και άλλες ασχολίες προκειμένου να κατορθώσει να ζήσει την οικογένειά και να σπουδάσει τα παιδιά του. Σιτάρι (προετοιμασία, σπορά, θερισμός, αλώνισμα κτλ) ζώα (τάισμα, άρμεγμα κτλ) ζαρζαβατικά (φύτεμα, καθημερινό πότισμα, κτλ) Ατελείωτη αλισβερίσι με την φύση, με την ίδια την ζωή. Σκαλισμένα πρόσωπα, δεν θάταν υπερβολή να λες ότι κάτω από το χαμόγελο έβλεπες ένα διαρκές παράπονο.
Και η αγωνία μεγάλωνε όταν ερχόταν η εποχή να διαπραγματευτεί την πώληση του κόπου του με την …….γλοιώδη και καλοστεκούμενη κάστα των εμπόρων. Αυτών που επιζητούσαν , να αγοράσουν με ελάχιστα χρήματα τον κόπο του. Ο αγρότης είχε να αντιμετωπίσει το καλά οργανωμένο σύστημά τους και τις μεθοδευμένες τους ενέργειες για χαμηλή αγορά. Ένας διαρκής τρόμος πάνω από τα χωριά (αυτό όμως στο Δ΄ και τελευταίο μέρος).